Ogród na skarpie – na co warto zwrócić uwagę?

Skarpa może być pięknym i dominującym elementem w ogrodzie, jednak jej zagospodarowanie i kultywacja wymaga wielu staranności. Dotyczy to zwłaszcza wszelkich zabiegów pielęgnacyjnych: od koszenia czy cięcia roślin poczynając, na ściółkowaniu, nawożeniu czy podlewaniu roślin kończąc. Zanim przystąpi się do urządzania skarpy, należy uzmysłowić sobie procesy, jakie na niej zachodzą i jaki mają wpływ na sposoby jej zagospodarowania. Intensywność procesów zależna jest głównie od stopnia nachylenia skarpy, udziału jej pokrycia roślinnością oraz od budowy geologicznej.

Główne czynniki kształtujące skarpę

1. Woda                                                                                                                  

Nachylony teren zwiększa ryzyko powstawania spływu powierzchniowego – im mniej jest przepuszczalny grunt i im bardziej stroma jest skarpa, tym ryzyko spływu jest większe. Spływająca po powierzchni woda spłukuje materię organiczną wraz z zawartymi w niej składnikami odżywczymi; drenujący wpływ skarpy powoduje szybsze odwadnianie korony skarpy i przemieszczanie składników pokarmowych w głąb profilu glebowego. Płynąca po skarpie woda stanowi niszczącą siłę, która na słabo porośniętych stokach prowadzić może do erozji i rozmycia. Podziemny i powierzchniowy spływ wody sprawiają, że korona skarpy szybko przesusza się, a jej podstawa charakteryzuje się zwiększonym uwilgotnieniem.

2. Wiatr 

Istotnym czynnikiem kształtującym klimat w otoczeniu skarpy jest spływ zimnego powietrza po jej zboczu. Skutkiem tego zjawiska jest formowanie się przymrozków oraz zwiększona kondensacja i wykraplanie pary wodnej w postaci rosy u podstawy skarpy, kosztem zasilania w wilgoć jej korony. Skarpy pozbawione wysokiej roślinności w postaci drzew i krzewów narażone są dodatkowo na działanie wiatru, co sprzyja przesuszeniu ich korony.

3. Słońce

Szczególnie południowe stoki skarpy wystawione są na padające pod większym kątem promienie słoneczne, a co za tym idzie większe nagrzewanie oraz parowanie.

Dobór gatunków roślin

Jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod przeciwdziałania zachodzącym na skarpie negatywnym procesom jest tarasowanie. Tarasy zmniejszają prędkość spływającej wody, pozwalają zatrzymywać się spłukiwanym cząstkom gleby oraz umożliwiają wsiąkanie wody w głąb profilu glebowego. Na wypłaszczenia w postaci tarasów, promienie słoneczne padają pod mniejszym kątem, co ogranicza nagrzewanie gleby i straty wody na parowanie.

Istotną rolę w projektowaniu ogrodu na skarpie stanowi odpowiedni dobór roślin do nasadzeń. Rośliny pozwalają niwelować wiele niekorzystnych procesów:

• systemy korzeniowe umacniają mechanicznie skarpę, chroniąc ją przed rozmywaniem,
• łodygi stawiają opór spływającej po stoku wodzie, zmniejszając jej energię, a tym samym ryzyko i skutki erozji,
• ograniczają odziaływanie wiatru, powodują wykraplanie się rosy ze spływających mas powietrza,
• rośliny okrywowe odbijają promienie słoneczne, zmniejszają nagrzewanie się gleby, a tym samym parowanie wody.

Dobór gatunków najlepiej powierzyć ogrodnikowi, który uwzględni naturalny rozkład wilgotności, rodzaj stanowiska oraz wybierze rośliny silnie korzeniące się. W przypadku wysokich i stromych skarp, ze względu na utrudnione zabiegi pielęgnacyjne oraz wrażliwość świeżych nasadzeń na zniszczenie na wypadek ulewnych deszczy, warto, korzystniejsze są rośliny wieloletnie, niewymagające bardzo żyznego podłoża.

Właściwe nawadnianie

Projektując „ogród na skarpie” należy poświęcić szczególną uwagę systemowi nawadniania. Podlewanie „z węża” lub wszelkiego rodzaju przestawianymi zraszaczami jest mało efektywne i może powodować występowanie negatywnych zjawisk, np. erozji. Dobrze dobrany automatyczny system nawadniania pozwala wyeliminować wiele trudności związanych z pielęgnacją zboczy. Starannie zaprojektowany system i harmonogram nawadniania w znacznym stopniu niweluje nierównomierny rozkład wilgotności, a odpowiednio dobrana intensywność nawadniania zmniejsza ryzyko powstawania spływu powierzchniowego i nadmiernego uwilgotnienia podstawy skarpy.

Nawadnianie liniami kroplującymi

Jednym ze sposobów nawadniania skarp są podziemne linie kroplujące poprowadzone równolegle do podstawy skarpy.  Linie kroplujące pozwalają na bardzo precyzyjne dawkowanie wody oraz nawozów wprost do korzeni roślin. Poprzez umiejscowienie emiterów pod ziemią eliminowane jest ryzyko spływu powierzchniowego. Dostępne na rynku linie o różnych wydatkach umożliwiają dobór do rodzaju gruntu, a technologia kompensacji ciśnienia zapewnia równomierne nawadnianie bez względu na ukształtowanie terenu.

Tradycyjne linie kroplujące sprzyjają powstawaniu spływu powierzchniowego i związanych z tym strat wody. Chcąc tego uniknąć, należy stosować linie kroplujące z kompensacją ciśnienia o możliwie małych wydatkach. Linie kroplujące układa się nad roślinami. W celu osiągnięcia równomiernego uwilgotnienia całego stoku, należy układać linię kroplującą stopniowo zwiększając jej rozstawę ku podstawie skarpy. Dodatkową zaletą linii kroplujących jest możliwość podawania nawozów, brak zwilżania roślin oraz możliwość doboru kroplowników o małych wydatkach.

Nawadnianie  mikrozraszaczami

Mikrozraszacze to grupa emiterów, które mogą być zainstalowane bezpośrednio na rurze lub na szpilce wbitej w ziemię.  Zapewniają uzyskanie drobnokropelkowego opadu o małym natężeniu i dużej równomierności. Bogaty wybór wydajności, zasięgów oraz kształtów nawadnianych obszarów czynią z mikrozraszaczy bardzo elastyczny system umożliwiający podlewanie w trudnych warunkach.

Zastosowanie mikrozraszaczy wpinanych wprost w rurę, ze względu na ich położenie nisko nad gruntem, ograniczone jest głównie do nawadniania krzewów. Równomierność opadu jest lepsza niż w przypadku tradycyjnej linii kroplującej, co zmniejsza prawdopodobieństwo powstawania spływu powierzchniowego i strat wody.

Mikrozraszacze na szpilkach umożliwiają rozpylenie wody ponad roślinami, przez co uzyskuje się doskonałą równomierność opadu (szczególnie przy zastosowaniu modeli z kompensacją ciśnienia). Dzięki niewielkim rozmiarom oraz zasilaniu za pośrednictwem elastycznych wężyków instalacja jest prosta, estetyczna i nie wymaga rozkopywania skarpy, jak w przypadku zraszaczy wynurzalnych.

Wadą mikrozraszaczy jest ich wrażliwość na wodę niskiej jakości, brak możliwości podawania nawozów oraz zwilżanie naziemnych części roślin.

Nawadnianie wynurzalnymi zraszaczami statycznymi

Do nawadniania skarp używa się wynurzalnych zraszaczy statycznych 6” i 12”, w razie konieczności przedłużonych specjalnym elementem. Wysoko wystawiona dysza pozwala na równomierne podlewanie ponad roślinami. Doskonale sprawdzają się wielostrumieniowe dysze o małych wydatkach i kącie nawadniania 180^o skierowanym zgodnie ze spadkiem skarpy.

Konieczne jest stosowanie zaworów stopowych, co pozwala uniknąć odwadniania systemu przez najniżej położone zraszacze; użycie zraszaczy z kompensacją ciśnienia poprawia równomierność opadu oraz daje możliwość połączenia w jedną sekcję zraszaczy zainstalowanych na różnych wysokościach.

Zraszacze statyczne dają możliwość nawodnienia dużych obszarów niewielką liczbą emiterów, które poprzez równomierny opad o małym natężeniu niosą niewielkie ryzyko powstawania spływu powierzchniowego. Wadami zastosowania zraszaczy statycznych są: konieczność doboru roślin niewrażliwych na częste zwilżanie części naziemnych, brak możliwości nawożenia oraz zwiększona wrażliwość systemu na podmuchy wiatru.

O czym warto pamiętać?

• Ogrody na skarpie są podatne na wypłukiwanie warstwy organicznej – należy je bogato ściółkować korą lub kompostem. Warto zostawiać opadłe liście, szczątki roślin etc. Ściółkowanie dodatkowo ograniczy straty wody związane z parowaniem,
• Elementy w postaci dużych kamieni, grubych gałęzi czy płotków nie tylko wzbogacają skarpę wizualnie, ale pomagają zatrzymać część spływającej wody i wypłukanego gruntu,
• Zastosowane emitery nawadniające nie powinny znajdować się jeden nad drugim,
• Stosowanie sterowników inteligentnych zmniejsza ryzyko nadmiernego podlewania i co za tym idzie powstawania negatywnych zjawisk, takich jak spływ powierzchniowych,
• Zaawansowane sterowniki automatycznie uruchomią funkcję „nawadnianie i wsiąkanie” dzieląc podlewanie skarpy na krótsze odcinki czasu na podstawie zaprogramowanego rodzaju gleby, nachylenia terenu oraz rodzaju emitera,
• Zdolność gleby do przyjmowania opadów zależy od jej rodzaju i nachylenia terenu – uwzględniaj to planując harmonogram nawodnienia (patrz tabela na końcu tekstu),
• Świeżo uformowana skarpa jest szczególnie wrażliwa na niszczące działanie wody. Zastosowanie funkcji „grow-in” pozwala na odmienne nawadnianie w początkowej fazie ukorzeniania się roślin, chroniąc skarpę przed erozją,
• Warto rozważyć zastosowanie podziemnych linii kroplujących, gdy ogród na skarpie kształtowany jest od nowa. W przypadku istniejącego ogrodu doskonale sprawdzą się tradycyjne linie kroplujące lub mikrozraszacze,
• Ze względu na ryzyko rozmycia źle przygotowanej skarpy oraz wymaganą dbałość o szczegóły, prace warto powierzyć wykwalifikowanej firmie posiadającej odpowiednie doświadczenie.